Bùng nổ dân số đã dẫn đến rất nhiều hệ lụy gây ảnh hưởng đến các vấn đề như an ninh xã hội, kinh tế và chính trị. Vì vậy việc kiểm soát dân số là điều rất quan trọng đối với mỗi quốc gia. Vậy bùng nổ dân số là gì? Nguyên nhân, hậu quả và cách giải quyết vấn đề này như nào? Hãy theo dõi bài viết để hiểu rõ hơn về nội dung này nhé!
Nội dung chính
Bùng nổ dân số là gì?
Bùng nổ dân số chính là sự gia tăng dân số quá nhanh, đột ngột và vượt ngoài tầm kiểm soát chỉ trong một thời gian ngắn, đồng thời gây ảnh hưởng rất lớn đến mọi mặt của đời sống xã hội. Bùng nổ dân số xảy ra khi có tỉ lệ gia tăng tự nhiên vượt quá mức 2,1%. Dân số tăng nhanh đã vượt quá khả năng giải quyết các vấn đề ăn, ở, học hành, việc làm,… Nó đã trở thành gánh nặng đối với các nước chậm phát triển.
Bùng nổ dân số đã đem đến những ảnh hưởng tiêu cực cho xã hội. Trên thế giới hiện nay, nhiều quốc gia vẫn đang nỗ lực để có thể giải quyết được những vấn đề liên quan đến dân số, đặc biệt là việc gia tăng dân số quá nhanh như này.
Nguyên nhân dẫn đến việc bùng nổ dân số
Sau khi tìm hiểu thông tin về “bùng nổ dân số là gì?” chúng ta sẽ cùng tìm hiểu nguyên nhân dẫn đến vấn đề này.
Do sự chênh lệch lớn giữa tỷ lệ sinh và tỷ lệ tử
Ở thời kỳ đầu, tỷ lệ sinh của con người thường khá cao do nhu cầu duy trì nòi giống, phát triển xã hội cũng như chưa có các biện pháp phòng tránh hiệu quả. Tuy nhiên, trong thời kỳ này, tỷ lệ tử cũng cao tương ứng bởi ảnh hưởng từ các yếu tố như thiên tai, dịch bệnh và khoa học y tế cũng chưa phát triển.
Vì vậy, trong quãng thời gian này tỷ lệ sinh và tỷ lệ tử cũng dường như có sự cân bằng. Tuy nhiên, càng về sau này khi khoa học kỹ thuật, y tế và đời sống càng được nâng cao. Điều này lại khiến cho tuổi thọ trung bình của người dân tăng, tỷ lệ tử thấp hơn tỷ lệ sinh nhiều.
Do quan điểm lạc hậu ở một số nơi
Đối với một số nước, nhất là các nước phương Đông vẫn còn giữ một số quan niệm lạc hậu là sinh nhiều con. Quan trọng nhất là vấn đề trọng Nam khinh Nữ, họ chỉ muốn sinh con trai. Bởi người phương Đông có tư tưởng là sinh nhiều con thì sẽ có nhiều lộc và con cháu đề huề. Chính quan niệm này đã dẫn đến việc gia tăng dân số mạnh ở những nước này, nhất là khi nó lại được lưu truyền từ đời này qua đời khác.
Ở một số ít nước nghèo và nước đang tăng trưởng, yếu tố tiếp cận và nhận thức về dân số vẫn còn nhiều hạn chế. Đặc biệt là Châu Phi và một số ít nước Châu Á Thái Bình Dương có kinh tế tài chính nghèo khó, lương thực lại không đủ, … Họ thiếu kiến thức và kỹ năng về giáo dục dân số, kế hoạch hóa gia đình cùng các phương tiện cơ bản về phòng tránh thai.
Do nhu cầu về lực lượng lao động và sản xuất
Từ nhu cầu về lao động trong phạm vi gia đình mà mọi người đã có tâm lý sinh nhiều con. Ví dụ như là ở các vùng điều kiện kinh tế chưa phát triển thường các gia đình sẽ sinh con nhằm mục đích để có thêm người làm giúp đỡ đần kinh tế.
Ở các quốc gia chậm phát triển, nơi mà khoa học kỹ thuật chưa phát triển thì lại có nhu cầu sử dụng lao động chân tay và sử dụng sức người sẽ càng lớn. Vậy nên họ lại càng mong muốn có thêm nhiều con.
Bùng nổ dân số đang diễn ra ở những nơi nào?
Trên thế giới, bùng nổ dân số diễn ra mạnh nhất ở các nước, châu lục nghèo và kém phát triển nhất, đó là Châu Á và Châu Phi. Như các phân tích ở bên trên, vấn đề này chủ yếu diễn ra ở các khu vực có nền kinh tế kém phát triển, trình độ nhận biết vẫn còn thấp, khoa học kỹ thuật chưa phát triển và quan niệm còn lạc hậu,…
Các báo cáo gần đây đều đã chỉ ra rằng, tỷ lệ sinh ở các quốc gia kém phát triển thường cao hơn rất nhiều so với các quốc gia phát triển. Nguy cơ bùng nổ dân số ở những quốc gia và khu vực này luôn là rất cao.
Ngày 15/11/2022, khi dân số thế giới đã chạm mốc 8 tỷ người thì Ấn Độ chính là quốc gia đông dân thứ hai trên thế giới, chỉ sau Trung Quốc. Tuy nhiên, trong vòng 6 tháng tới nếu vẫn để tình trạng này diễn ra thì Ấn Độ sẽ vượt qua cả Trung Quốc để giữ vị trí dẫn đầu trong bảng xếp hạng về dân số.
Theo Báo cáo Triển vọng dân số của thế giới năm 2022 của Liên Hiệp Quốc vào ngày 1/7/2023, dân số của Ấn Độ sẽ là khoảng 1,428 tỷ người, còn Trung Quốc là 1,425 tỷ người. Ấn Độ nói riêng và thế giới nói chung vẫn đang phải đối diện với vấn đề bùng nổ dân số.
Việt Nam có xảy ra tình trạng bùng nổ dân số bao giờ chưa?
Việt Nam cũng đã từng bị bùng nổ dân số và có nguy cơ phải đối diện với một đợt bùng nổ dân số lần thứ 2 nữa. Tuy nhiên, bằng các chính sách kế hoạch hóa gia đình thì hiện tại Việt Nam đang bước vào giai đoạn dân số vàng.
Kết quả tổng điều tra vào năm 2019 đã cho thấy tỷ trọng dân số từ 15 – 64 tuổi đang chiếm 68,0% (giảm 1,1 phần trăm so với năm 2009). Tỷ trọng dân số dưới 15 tuổi và từ 65 tuổi trở lên chiếm tỷ lệ lần lượt là 24,3% và 7,7%. Như vậy, Việt Nam đang trong thời kỳ cơ cấu dân số vàng khi mà cứ một người phụ thuộc thì sẽ có hai người trong độ tuổi lao động. Dự báo cho đến khoảng năm 2040 thì nước ta mới kết thúc thời kỳ cơ cấu dân số vàng này.
Tại Việt Nam, do sự biến đổi về cơ cấu tuổi theo xu hướng tỷ trọng của trẻ em dưới 15 tuổi giảm và tỷ trọng từ 60 tuổi trở lên tăng đã làm cho chỉ số già hóa đang có xu hướng tăng lên nhanh chóng trong hai thập kỷ qua. Cụ thể, chỉ số già hóa năm 2019 ở mức 48.8%, tăng 13.3% so với năm 2009 và tăng gấp hai lần so với năm 1999. Chỉ số già hóa vẫn có xu hướng tiếp tục tăng lên trong những năm sắp tới.
Hậu quả của việc gia tăng dân số quá nhanh
Bùng nổ dân số đã kéo theo nhiều hệ lụy cho kinh tế, chính trị, an ninh xã hội và nhiều vấn đề khác nữa. Tiếp theo chúng ta sẽ cùng tìm hiểu chi tiết về hậu quả của việc gia tăng dân số quá nhanh. Cụ thể như sau:
- Suy giảm nguồn tài nguyên thiên nhiên nhanh chóng.
- Thiếu nước sạch cho sinh hoạt cũng như việc xử lý nước thải và xả thải không được tốt.
- Tăng mức độ ô nhiễm không khí, ô nhiễm đất, ô nhiễm nước và ô nhiễm tiếng ồn.
- Phá rừng gây mất hệ sinh thái sẽ làm giảm lượng oxy trong khí quyển và ô xy cân bằng carbon dioxide. Theo thống kê thì có khoảng tám triệu héc ta rừng đã bị mất mỗi năm.
- Thay đổi thành phần khí quyển và khiến cho trái đất nóng lên.
- Đất canh tác không thể phục hồi và dần bị sa mạc hoá.
- Tỷ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh và trẻ em ngày càng cao do nghèo đói.
- Tăng nguy cơ phát triển của các loại dịch bệnh, trở thành gánh nặng cho y tế, giáo dục, chính sách an sinh,…
- Xung đột về nguồn tài nguyên thiên nhiên đang ngày càng cạn kiệt gia tăng dẫn tới nguy cơ chiến tranh cao hơn.
- Tỷ lệ tội phạm tăng cao bởi các tổ chức buôn bán ma túy và tội phạm ngày càng nhiều.
- Nhiều giống loài đang có nguy cơ bị tuyệt chủng. Đặc biệt là tại các quốc gia có dân số nông nghiệp đang tăng trưởng nhanh. Tỷ lệ tuyệt chủng hiện tại trên thế giới có thể lên tới 140,000 giống loài mỗi năm.
- Đói, nghèo và suy dinh dưỡng đang trở thành vấn đề nhức nhối ở nhiều quốc gia.
- Tác động ngày càng tiêu cực đến thị trường lao động. Theo đó, bùng nổ dân số sẽ tạo sức ép rất lớn đến việc làm, gây ra tình trạng thiếu việc làm trầm trọng.
- Tác động tiêu cực đến giáo dục, y tế, an ninh quốc phòng và các vấn đề xã hội khác.
Giải pháp giải quyết vấn đề bùng nổ dân số
Bùng nổ dân số dẫn đến nhiều tác hại cho cả người dân và quốc gia họ đang sinh sống. Vậy cần phải thực hiện những biện pháp gì để giải quyết vấn đề đề này cho triệt để.
Kiểm soát tỷ lệ sinh
Càng ngày khoa học kỹ thuật càng phát triển, đời sống vật chất ngày càng tốt hơn và y tế càng phát triển nên tuổi thọ của con người càng được nâng cao. Vì vậy, cách duy nhất để có thể kiểm soát và giải quyết được vấn đề bùng nổ dân số chính là kiểm soát tỷ lệ sinh nở. Một số quốc gia Châu Á như Trung Quốc cũng đã sử dụng biện pháp mạnh để giảm tỷ lệ sinh.
Các quốc gia có dân số lớn như Trung Quốc thậm chí còn áp dụng thêm các chính sách là chỉ được sinh 1 con nếu đó là con trai. Họ sẽ được phép sinh thêm 1 con nữa nếu con đầu lòng là con gái nhưng tối đa cũng chỉ được sinh 2 con/cặp vợ chồng.
Giáo dục và tuyên truyền về vấn đề dân số
Tập trung vào việc giáo dục, tuyên truyền về hậu quả của vấn đề bùng nổ dân số. Tuyên truyền các lợi ích của việc kế hoạch hóa gia đình. Tuyên truyền các phương pháp giúp kiểm soát sinh sản, lợi ích của việc sinh vừa đủ con. Đồng thời, tuyên truyền về bình đẳng giới, loại bỏ các hủ tục cùng quan điểm lạc hậu.
Nâng cao trình độ dân trí cho người dân
Việc nâng cao trình độ dân trí cho những người dân ở các vùng sâu, vùng xa còn lạc hậu sẽ giúp họ phát triển kinh tế tốt, có tư duy và nhận thức để gia đình có cuộc sống đầy đủ. Những người học cao còn có nhận thức đúng đắn hơn về tư tưởng trọng nam khinh nữ và kế hoạch hóa gia đình được hiệu quả.
Có thể bạn quan tâm:
- Mật độ dân số là gì? Cách tính và những thông tin cần biết
- Thành phần gia đình là gì? Hướng dẫn viết TPGĐ khi điền sơ yếu lý lịch
Hy vọng bài viết mang đến những thông tin hữu ích để các bạn có thể hơn về nguyên nhân, hậu quả và cách giải quyết của vấn đề bùng nổ dân số. Nếu còn thắc mắc gì về nội dung này, các bạn hãy đặt câu hỏi ở bên dưới để được giải đáp chi tiết nhé!
